Rêu đá

Rêu đá là món ăn của người Tày ở Hà Giang, phổ biến tại xã Xuân Giang, huyện Quang Bình. Rêu để làm nên món ăn thường là loại mọc bám vào các gờ đá ở nơi lòng suối, thường có nhiều nhất vào mùa xuân. Rêu được người dân ở đây phân chia thành 3 nhóm: “cui”, loại rêu mọc thành sợi như sợi tóc, màu hơi sẫm; “cay”, loại rêu có sợi mọc rời rạc màu xanh và “tau”, loại rêu mọc thành từng mảng ở các khu vực sông hoặc các khe suối, không bám chặt vào đá như các loại rêu kia, khi thu lượm người ta thường dùng thanh tre gạt rêu vào rổ.

Món rêu đá có từ xa xưa, liên quan đến tích truyện “thần rêu”. Theo phong tục người Tày, vào các dịp lễ, tết, đều làm món rêu đá, cầu khấn cho “thần rêu” sinh sôi nảy nở, người dân không phải chịu cảnh đói kém, mất mùa. Rêu ở suối nhiều, nhưng loại ngon rất ít. Muốn có rêu ngon phải tìm những bãi rêu lớn.

Rêu được chế biến nhiều món: rêu nướng, rêu hấp, rêu xào, canh rêu, nộm rêu… nhưng nướng vẫn là món ngon và phổ biến nhất. Ngoài chế biến rêu tươi, còn phơi khô cất gác bếp để dự trữ. Cách làm như sau: rêu sau khi được lấy từ suối, rửa sạch, bỏ vào cối giã để làm sạch đất bám ở rễ, sau đó lại rửa, quy trình lặp đi lặp lại đến khi nào sạch hắn mới xong. Rêu sạch được xé tơi, trộn đều với các gia vị: sả, mùi tàu, rau răm, lá hẹ, hạt dổi, muối, mì chính… dùng lá dong gói và hai chiếc que kẹp chặt hai đầu để nướng, nướng lần lượt từng bên, đến khi bấm ngón tay thấy mềm là chín. Rêu hấp cũng khá ngon: gạo nếp ngâm trong khoảng 2-3 giờ, đem giã cho vỡ hạt, thịt nạc băm nhỏ ướp với sả, ớt, hạt mắc khén, muối, mì chính… Tất cả trộn đều với rêu sạch, viên tròn thành từng viên, gói trong lá chuối và hấp khoảng 1 giờ cho chín đều. Rêu nướng và hấp ngon nhất khi ăn nóng, hương vị đậm đà.

Món ăn này hầu như không mang đến được địa phương khác tiêu thụ, bởi rêu đá chỉ có số lượng có hạn, bảo quản không được lâu, chỉ đủ dùng trong các gia đình trong vùng. Do đó, muốn được thưởng thức rêu đá chỉ có đến tận nơi mới có thể thưởng thưởng thức được.

Trước đây, khi đời sống người dân khó khăn, rêu đá là món ăn cứu đói của nhiều gia đình. Ngày nay, rêu đá trở thành đặc sản, là bí quyết để khỏe mạnh. Theo người Tày, các món rêu đá có khả năng chữa bệnh như: lưu thông khí huyết, giải độc, giải nhiệt, ổn định huyết áp, tăng cường sức đề kháng.